فریب قندهای طبیعی را نخورید/شیرینی‌های رژیمی جایگزین مناسبی برای بیماران دیابتی نیستند
متخصص تغذیه کلینیک دیابت رویان گفت: قندهای طبیعی مانند خرما و کشمش نیز در صورت مصرف بی‌رویه، قند خون را به شدت افزایش می‌دهند و باید با احتیاط مصرف شوند.
به گزرش پرتو جنوب، شقایق هادی‌زاده، متخصص تغذیه کلینیک دیابت رویان در گفت‌وگو با ایسنا، با تأکید بر اهمیت نقش سبک زندگی سالم در پیشگیری و کنترل دیابت گفت: دیابت یکی از بیماری‌های مزمن و روبه‌افزایش است که ارتباط مستقیمی با سبک تغذیه ناسالم و کم‌تحرکی دارد: به دلیل همین پیامدهای گسترده، یک روز جهانی به نام روز دیابت نام‌گذاری شده است.
افزایش شیوع دیابت در میان افراد دارای اضافه‌وزن
وی با اشاره به اینکه اضافه‌وزن و چاقی از مهم‌ترین عوامل بروز این بیماری هستند، بیان کرد: معمولاً در کسانی که اضافه‌وزن دارند، احتمال ابتلا به دیابت بیشتر است؛ به همین دلیل در مراحل اولیه، کاهش وزن ۷ تا ۱۰ درصدی از وزن اولیه می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در کنترل بیماری داشته باشد.
هادی زاده افزود: در بیماران مبتلا نیز همین میزان کاهش وزن می‌تواند از شدت بیماری بکاهد و حتی نیاز آن‌ها به مصرف دارو را کم کند.
علائم شایع دیابت
این متخصص تغذیه با اشاره به علائم هشداردهنده دیابت گفت: پرنوشی، پرادراری و تغییرات وزن از شایع‌ترین نشانه‌ها هستند.
وی ادامه داد: کاهش وزن شدید را بیشتر در دیابت نوع یک مشاهده می‌کنیم؛ اما تغییرات وزنی، از جمله افزایش وزن، در بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نیز دیده می‌شود.
اهمیت مشاوره تغذیه برای بیماران دیابتی
هادی‌زاده با تأکید بر ضرورت مراجعه بیماران به متخصص تغذیه اظهار کرد: داشتن یک برنامه غذایی اصولی علاوه بر کنترل بیماری، از عوارضی مانند نوسانات قند خون، افت ناگهانی قند یا افزایش قند پس از غذا جلوگیری می‌کند.
کربوهیدرات‌ها نباید حذف شوند
وی با اشاره به باور غلط حذف کامل کربوهیدرات از رژیم غذایی بیماران دیابتی گفت: اولین چیزی که به ذهن بسیاری از بیماران می‌رسد، حذف کربوهیدرات است، درحالی‌که این نگاه اشتباه است.
وی ادامه داد: ما همیشه توصیه می‌کنیم بیماران از کربوهیدرات‌های پیچیده یا کامل استفاده کنند. نان‌های سبوس‌دار یا کامل و انتخاب برنج قهوه‌ای به جای برنج سفید می‌تواند به تنظیم بهتر قند خون کمک کند.
متخصص تغذیه کلینیک دیابت رویان با تأکید بر اینکه حذف کامل کربوهیدرات در بیماران دیابتی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، گفت: بدن برای تأمین انرژی روزانه به کربوهیدرات نیاز دارد و کربوهیدرات یکی از منابع اصلی تولید انرژی در بدن است.
وی افزود: در کنار مصرف کربوهیدرات‌های کامل، توصیه می‌شود بیماران همراه وعده‌های اصلی از سبزیجات، سالاد کاهو یا سبزی خوردن استفاده کنند، زیرا این مواد می‌توانند از نوسانات قند خون، به‌ویژه افزایش قند پس از غذا، جلوگیری کنند.
اهمیت میان‌وعده‌های اصولی
وی با اشاره به نقش میان‌وعده‌ها در تثبیت قند خون اظهار کرد: میوه‌ها بهتر است در فواصل بین روز و به‌عنوان میان‌وعده مصرف شوند تا به ثابت ماندن قند خون کمک کنند. البته انتخاب نوع میوه اهمیت دارد و باید متناسب با شرایط بیمار تنظیم شود.
اصول رژیم غذایی مناسب برای بیماران دیابتی
این متخصص تغذیه رویان جهاد دانشگاهی درباره اصول کلی رژیم غذایی مناسب بیماران دیابتی بیان کرد: بهتر است وعده‌های غذایی در سه وعده‌ی اصلی صبحانه، ناهار و شام و دو تا سه میان‌وعده بین روز تقسیم شود.
وی ادامه داد: توصیه ما مصرف غذاهای کامل مانند نان سبوس‌دار همراه با منابع پروتئینی در وعده‌های اصلی است. برای نمونه یکی از صبحانه‌های مناسب برای بیماران دیابتی مصرف تخم‌مرغ در کنار نان سبوس‌دار یا ترکیب جوی دوسر (اوت‌میل) همراه با شیر است.
وی تأکید کرد: در وعده‌های ناهار و شام نیز باید ترکیبات پروتئینی مانند گوشت، مرغ یا حبوبات در کنار مقدار متناسبی از کربوهیدرات‌ها مانند برنج یا نان قرار گیرد. غذاهایی مانند عدسی و خوراک لوبیا نیز گزینه‌های بسیار مناسبی در برنامه غذایی این بیماران هستند.
حذف مطلق مواد غذایی توصیه نمی‌شود
هادی‌زاده با بیان اینکه رویکردهای تغذیه‌ای جدید بر مصرف متعادل مواد غذایی تأکید دارند، گفت: برخلاف گذشته که حذف کامل برخی مواد غذایی توصیه می‌شد، امروز بر مصرف کنترل‌شده تأکید می‌کنیم؛ مگر در موارد خاص.
وی توضیح داد: مواد غذایی بسیار شیرین مانند شیرینی‌ها، شکلات، قند و شکر که حاوی قندهای ساده هستند باید شدیداً محدود شوند یا در مواردی که قند خون فرد تنظیم نیست، حذف شوند.
وی افزود: غذاهای شور، فست‌فودها و مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب ترانس و چربی‌های اشباع نیز باید تا حد امکان حذف یا محدود شوند، زیرا این ترکیبات باعث مقاومت به انسولین شده و بر روند درمان اثر منفی می‌گذارند.
چربی‌های مفید در مقابل چربی‌های مضر
این متخصص تغذیه رویان با اشاره به اهمیت مصرف چربی‌های سالم در بیماران دیابتی گفت: چربی‌های سالم مانند اسیدهای چرب (مثل روغن زیتون) و پلی‌غیراشده (مثل روغن کنجد، گردو و کنجد) می‌توانند مقاومت به انسولین را کاهش داده و به تنظیم بهتر قند خون کمک کنند.
وی افزود: در مقابل، چربی‌های ناسالم مانند خامه، کره، دنبه و چربی‌های احشایی نظیر جگر، دل و قلوه تأثیر منفی مستقیم بر قند خون دارند. مصرف این چربی‌ها می‌تواند حساسیت به انسولین را کاهش دهد و خطر چربی خون بالا، فشار خون و افزایش وزن را در بیماران دیابتی تشدید کند.
چربی حیوانی برای بیماران دیابتی بی‌خطر نیست
متخصص تغذیه مرکز دیابت رویان جهاد دانشگاهی، با رد تصورات غلط درباره سالم بودن چربی‌های حیوانی مانند دنبه برای بیماران دیابتی گفت: این باور کاملاً اشتباه است. افرادی که دیابت دارند در معرض عوارض قلبی–عروقی هستند و مصرف این چربی‌ها می‌تواند وضعیت آن‌ها را بدتر کند.
وی افزود: با توجه به سبک زندگی کم‌تحرک امروزی، استفاده از چربی‌های حیوانی به‌سرعت موجب افزایش وزن می‌شود و همین اضافه‌وزن می‌تواند کنترل دیابت را دشوارتر کرده و خطر بروز عوارض را افزایش دهد.
دیابت بارداری و ضرورت تنظیم رژیم غذایی صحیح
وی درباره تغذیه در دیابت بارداری اظهار کرد: دیابت بارداری نوعی از دیابت است که طی دوران بارداری بروز می‌کند و کنترل قند خون در این دوره اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که می‌تواند از بروز مشکلات برای مادر و جنین جلوگیری کند.
وی با انتقاد از حذف کامل مواد نشاسته‌ای مانند نان و برنج از سوی برخی زنان باردار گفت: این کار بسیار اشتباه است، زیرا این مواد بخش مهمی از الگوی غذایی ایرانیان را تشکیل می‌دهند و حذفشان ممکن است آسیب‌زا باشد.
هادی‌زاده تأکید کرد: مادران باردار مبتلا به دیابت باید حتماً با متخصص تغذیه مشورت کنند تا برنامه‌ای اصولی و مطابق شرایط آن‌ها تنظیم شود.
مکمل‌ها؛ فقط در صورت نیاز
این متخصص تغذیه درباره نقش مکمل‌ها در بیماران دیابتی توضیح داد: توصیه اصلی ما دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی از طریق غذاست و استفاده از مکمل‌ها معمولاً ضرورت ندارد، مگر در موارد خاص.
وی افزود: ویتامین D یکی از استثناهاست؛ به دلیل شیوع بالای کمبود این ویتامین در کشور و نقش مهم آن در کاهش مقاومت به انسولین، مصرف مکمل آن غالباً توصیه می‌شود. سطح ویتامین D باید در چکاپ‌ها سنجیده شود تا نیاز واقعی بیمار مشخص گردد.
رژیم مدیترانه‌ای؛ الگوهای مناسب برای دیابتی‌ها
هادی‌زاده با اشاره به رژیم‌های غذایی توصیه‌شده برای دیابتی‌ها گفت: رژیم مدیترانه‌ای به دلیل ماهیت ضدالتهابی خود می‌تواند تأثیر بسیار خوبی بر کنترل دیابت داشته باشد.
وی درباره “رژیم کتو” اعلام کرد: رژیم کتو به دلیل تمرکز بر مصرف پروتئین و چربی – البته در صورت استفاده از چربی‌های سالم – ممکن است در کوتاه‌مدت تأثیراتی داشته باشد، اما استفاده طولانی‌مدت از آن توصیه نمی‌شود و اگر قرار بر اجرا باشد باید در دوره‌های کوتاه‌مدت باشد.
مدل بشقاب غذایی؛ ساده‌ترین الگوی توصیه‌شده به بیماران دیابتی
این متخصص تغذیه با معرفی الگوی بشقاب غذایی سالم تصریح کرد: این مدل که مبتنی بر تقسیم متعادل گروه‌های غذایی است، یکی از بهترین الگوهای تغذیه‌ای برای بیماران دیابتی به‌شمار می‌رود و می‌تواند برای عموم افراد نیز مفید باشد.
محصولات “بدون قند” و نوشابه‌های رژیمی الزاماً بی‌خطر نیستند
متخصص تغذیه کلینیک دیابت رویان در توضیح باورهای رایج درباره نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های رژیمی گفت: بسیاری از بیماران به دلیل میل شدید به طعم شیرین، به سمت محصولاتی می‌روند که با شیرین‌کننده‌های مصنوعی تولید شده‌اند.
وی افزود: اگرچه این محصولات قند ساده ندارند و اثر مستقیمی بر افزایش فوری قند خون نمی‌گذارند، اما مصرف طولانی‌مدت آن‌ها دو مشکل جدی ایجاد می‌کند.
به‌گفته وی، نخست اینکه شیرین‌کننده‌های مصنوعی چند برابر شیرین‌تر از شکر هستند و استفاده مداوم از آن‌ها موجب افزایش میل به شیرینی می‌شود. دوم اینکه مطالعات نشان داده این محصولات می‌توانند فلور میکروبی روده را تغییر دهند و بدن را مستعد مشکلات جدید کنند؛ از جمله تشدید عوارض مرتبط با دیابت.
چالش‌های تغذیه‌ای کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت
این متخصص درباره مدیریت تغذیه در کودکان و نوجوانانی که دیابت را از سنین پایین تجربه می‌کنند، اظهار کرد: این گروه معمولاً آمادگی روانی کافی برای پذیرش بیماری ندارند و همین موضوع باعث افزایش تمایلشان به شیرینی‌ها، نوشابه، بستنی و انواع کیک می‌شود.
وی گفت: در برنامه غذایی کودکان دیابتی معمولاً حذف کامل این مواد توصیه نمی‌شود؛ بلکه اصولی‌ترین کار، کنترل میزان کربوهیدرات مصرفی در هر وعده و جلوگیری از نوسان قند خون است.
وی افزود: مصرف خوراکی‌های شیرین در کودکان باید محدود، موردی و به‌عنوان جایزه باشد؛ آن هم فقط در صورتی که کودک در طول هفته رژیم غذایی‌اش را رعایت کرده باشد.
این متخصص تغذیه تأکید کرد: خانواده‌ها می‌توانند شیرینی‌ها یا میان‌وعده‌های سالم‌تر مانند کیک خانگی با آرد کامل یا شکلات‌های رژیمی دست‌ساز را جایگزین محصولات صنعتی کنند.
آینده تغذیه در درمان دیابت؛ تنوع بیشتر، محدودیت کمتر
هادی‌زاده در پاسخ به پرسشی درباره آینده تغذیه و نقش فناوری در مدیریت دیابت گفت: امروزه نسبت به گذشته تنوع محصولات خوراکی مناسب برای بیماران دیابتی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است.
وی توضیح داد: آگاهی بیماران نیز بسیار بیشتر شده و دیگر مانند گذشته توصیه نمی‌شود که همه شیرینی‌ها و میوه‌های شیرین کاملاً از برنامه غذایی حذف شوند؛ بلکه مصرف متعادل و آگاهانه با اولویت مواد غذایی طبیعی توصیه می‌شود.
وی افزود: صنعت مواد غذایی هم پیشرفت زیادی داشته و تولیدات جدید می‌تواند به بیماران کمک کند ساده‌تر و با کیفیت زندگی بالاتر رژیم خود را رعایت کنند.
توجه ویژه به شیرین‌کننده‌ها؛ مهم‌ترین چالش بیماران
در ادامه این گفت‌وگو، هادی‌زاده اظهار کرد: دو مسئله بسیار مهم که همیشه با بیماران درگیر آن هستیم، موضوع مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی و استفاده بی‌رویه از محصولات به‌اصطلاح رژیمی است.
وی افزود: آگاهی‌بخشی درباره خطرات طولانی‌مدت این مواد باید جدی گرفته شود تا بیماران بتوانند مدیریت بهتری بر روند درمان خود داشته باشند.
هادی‌زاده درباره باورهای نادرست مربوط به مصرف میوه در بیماران دیابتی گفت: برخی تصور می‌کنند باید میوه را کاملاً از برنامه غذایی حذف کنند چون شیرین است، یا برعکس فکر می‌کنند چون میوه سالم است، می‌توانند آن را جایگزین سایر مواد غذایی کنند. این هر دو نگاه اشتباه است.
بیشتر بخوانید:
علائم هشداردهنده دیابت در زنان و مردان
وی تأکید کرد: مصرف میوه باید در قالب میان‌وعده و بین روز باشد. همچنین میوه‌هایی که شاخص گلایسمی بالایی دارند مانند هندوانه، انگور، انبه و آناناس باید به‌صورت محدود و موردی مصرف شوند و بهتر است بخشی از واحدهای مجاز میان‌وعده باشند.
وی افزود: برای جلوگیری از نوسان قند خون پس از مصرف میوه‌های شیرین، توصیه می‌کنیم آن‌ها را همراه با یک ماده غذایی پرفیبر مانند خیار یا میوه‌هایی مانند سیب مصرف کنند تا سرعت افزایش قند خون کاهش یابد.
ترکیب مواد غذایی و کنترل افزایش قند خون
این متخصص تغذیه در پاسخ به پرسشی درباره توصیه‌های رایج در فضای مجازی مبنی بر اینکه «نان یا مواد قندی را خالی نخورید» توضیح داد: اصل کلی این است که کنار هر ماده غذایی نشاسته‌ای، یک واحد پروتئین یا سبزی قرار بگیرد. برای مثال، اگر برنج مصرف می‌شود، ترکیب آن با سبزیجات یا حبوبات مانند عدس‌پلو یا سبزی‌پلو می‌تواند شاخص گلایسمی را پایین بیاورد.
وی ادامه داد: در مورد نان نیز مصرف نان همراه با پنیر و خیار و گوجه یک وعده کامل ایجاد می‌کند و از افزایش سریع قند جلوگیری می‌کند.
هادی‌زاده در خصوص مصرف شیرینی‌ها افزود: برخلاف برخی توصیه‌ها، بهتر است شیرینی همزمان با وعده اصلی غذا مصرف نشود و فاصله‌ای بین آن‌ها باشد. در این شرایط نیز باید کنار شیرینی یک ماده پرفیبر مانند خیار، کاهو، گوجه یا چند عدد آجیل (۵ تا ۶ عدد بادام یا پسته) مصرف شود تا سرعت افزایش قند خون کاهش پیدا کند.
مصرف شیرینی پس از غذا؛ درست یا نادرست؟
وی درباره اینکه برخی می‌گویند «خوردن شیرینی بعد از غذا به هضم کمک می‌کند» توضیح داد: این موضوع مربوط به افراد سالم است، نه بیماران دیابتی. در افراد سالم، خوردن مقدار کمی شیرینی پس از غذا موجب ترشح انسولین و در مواردی افزایش اشتها می‌شود، اما در بیماران دیابتی این روند می‌تواند باعث افزایش قند خون و ایجاد مشکل شود.
هادی‌زاده تأکید کرد: بیماران دیابتی باید تا حد امکان مصرف شیرینی‌های بیرونی مانند کیک و کلوچه را محدود کنند و درصورت مصرف، آن را فقط به‌صورت موردی و بین روز انجام دهند.
قندهای طبیعی با احتیاط مصرف شود
وی درباره مصرف قندهای طبیعی مانند خرما، کشمش و انجیر خشک اظهار کرد: این مواد قابل مصرف‌اند اما باید با احتیاط و به‌صورت محدود استفاده شوند. اینکه تصور کنیم قند طبیعی قند خون را بالا نمی‌برد، نادرست است؛ میزان و زمان مصرف اهمیت زیادی دارد و باید زمانی مصرف شوند که قند خون بیمار در وضعیت کنترل‌شده باشد.
