معرفی کتاب “کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان”

به قلم: نیره محمودی راد

کتاب “کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان دشت خشت کازرون” نوشته ی دکتر محمود دهقانی در گستره ی تاریخ معماری و آثار باستانی به چاپ رسید.

در این کتاب پیوند روزگار باستان تا زند و قاجار بررسی شده است. از ساختمان های آب انبار و کاروانسراهای کُنارتخته و کمارج دوره صفوی و برجا مانده های دوره ساسانیان پرده بر می دارد. نویسنده با قلمی شیوا و روان در باره استان فارس، شهر بیشاپور با طرح رومی- ایرانی ساسانیان، جویبار و پله های سنگی تنگ جیز بُورِکی، تنگ چوگان کازرون، مدرسه خان، آرامگاه بانو آبش خاتون و کلیسای مریم شیراز، همراه با عکس ها و نقشه ها اطلاعات ارزشمندی به خواننده می دهد.

محمود دهقانی نخستین پژوهشگری است که از جویبار سنگی “تنگ جیز بُورِکی “، پله های سنگی، چاه مسلم و آثار باستانی این دره که در دشتِ خشتِ کازرون قرار دارد می نویسد. دهقانی که نزدیک به دوازده سال پیش از انقلاب بهمن دبستان را در ایران به پایان رسانده و از آن پس در خارج کشور زندگی را سپری می کند، دانش آموخته هنر و معماری از دانشگاه های مادرید اسپانیا و سیدنی استرالیا بوده و کتاب هایی به فارسی و انگلیسی به چاپ رسانده است.
این نویسنده همیشه به ایران سفر کرده و مقالات بسیاری در باره خانه ها، کاخ ها و کاروانسراهای دوره صفوی و برجا مانده های باستان نوشته و برای پیشرفت صنعت گردشگری در رسانه های درون و برون مرز تلاش می کند. محمود دهقانی در گستره ادبیات نیز تلاش داشته و در باره شعر و داستان نویسندگان اسپانیولی زبان امریکای لاتین و اسپانیا کتاب هایی در دست تهیه چاپ دارد. دهقانی چند کتاب داستان، رمان و نمایشنامه نیز در کارنامه خود داشته و از سه دهه پیش تا به امروز به چاپ رسانده است. این پژوهشگر برای آگاهی، از بر جا مانده های تاریخی کشورهای دیگر و مقایسه با برجا مانده های باستانی کشور خود و نگهداری از آن ها با قلمی تیز بین بدون جانبداری از این و آن بر ضعف های درونی مسئولان انگشت می گذارد. وی بر این باور است حال که چاه های نفت رو به خشکیدن است و در یک سده دردی را دوا نکرد می بایست صنعت گردشگری را همچون همه ملت های جهان در نظر داشت و برای آبادانی و بهبود زندگی شهروندان تلاش کرد.
در فصل نخستِ کتابِ “کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان” نویسنده به معرفی شهر های خشت و کنارتخته می پردازد. پیوند دشت خشت کازرون را نه تنها با بخش های پیرامون بلکه با شیراز و پوشهر نیز بررسی می کند. در فصل دوم کتاب نویسنده تاریخچه ی ساختن بقعه ی سید علاالدین شیراز روزگار شاه اسماعیل یکم را بررسی می کند. گسترش آبادانی استان فارس در روزگار شاه عباس یکم را مدیون اندیشه ی سازنده ی الله وردی خان و فرزند دلاور او سرلشکر امام قلی خان فرمانده سپاه صفوی بیرون کننده پرتغالی ها از خلیج فارس می داند. از ساختن مدرسه خان شیراز و ارج و ارزش آن با دانشمندان بزرگی چون ملا صدرا نیزگفتگو به میان آورده است.
فصل سومِ کتاب گذر کاروان های شیراز به بوشهر، توقف جهانگردان اروپایی و ایرانی در کاروانسرای کُنارتخته و پیشینه ی گردشگاه منحصر بفرد و بی همتای شاهزادگان ساسانی در “باران زنیِ شاه نشین” دره ی تنگ جیز بُورِکی را واکاوی می کند. محمود دهقانی به دشت خشت و کمارج سده ی ششم تا روزگار زند نیز پرداخته و آوازه دشت خشت و زال خان فرمانده ی لایق سپاه دودمان زند را بازگویی می کند.
پس از یورش ایل قاجار به کاخ زند شیراز، لطفعلی شاه زند به دشت خشت کازرون آمده تا برای آرایش و ساز و برگ نظامی از جنگجویان دشت خشت به فرماندهی زال خان کمک بگیرد و به جنگ با یورشگران قاجار بپردازد. شاه جوان زند در دشت خشت با “هارفورد جونز بریجز” سیاستمدار و بازرگان انگلیسی که کاروان او رو به بوشهر در حرکت بوده دیدار داشته است. نویسنده “کنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان” وضعیت جاده های آن دوره را زیر پوشش قلم خود گرفته و در لای گزارش سیاستمدار و بازرگان انگلیسی به نقل از او به زمین لرزه در خشت اشاره می کند.
در فصل های چهارم و پنجم این کتاب خواندنی و آموزنده، محمود دهقانی به طرح و مصالح ساختمانی برج ها، آب انبار و کاروانسراهای کمارج می پردازد. در بخش ششم به زنجیره ساختمان های زیبا و بزرگ کاروانسرای صفوی کُنارتخته، آب انبار سرِ کُتل “ملو” و کاروانسرای دالکی پرداخته می شود. در بخش پایان کتاب خانه های گِلی دشت و تلاش میراث فرهنگی و گردشگری برای نگهداری و بازسازی کاروانسرای کُنارتخته بررسی می شود.
کتاب” کُنارتخته و میراث تنگ جیز ساسانیان در دشت خشت کازرون” نوشته دکتر محمود دهقانی در۳۵۰ صفحه به قطع وزیری را انتشارات “کتاب هرمز”، دفتر اهواز به چاپ رسانده است.

***

– برای معرفی و نقد کتاب تازه چاپ شده تان! در این ستون، تماس بگیرید.
– آثار ادبی خود را همچنین می توانید در واتس آپ یا ایتا به شماره ۰۹۱۷۸۲۲۵۸۴۸ علی حاتمی «ع.آیدین»، ارسال فرمایید.
– به همراه اثر، عکسی «حتی الامکان غیر پرسنلی» از خود بفرستید.

علی حاتمی «ع. آیدین» – دبیر سرویس ادبی پرتو جنوب