متون مشهورِ کهن جهان “بخش ۲”

به قلم محمد رجبی

وِِداها، آریایی
وِداها، سانسکریت वेद. یعنی دانش. کهن‌ترین کتاب‌های آریایی‌ها، قدیمی‌ترین نوشته به زبان هند و اروپایی است که تاریخ نگارش آن‌ها را در دوره‌ای بین سال‌های ۱۷۵۰ تا ۱۰۰۰. پیش از میلاد می‌دانند.

کتاب ودا، اولین اثر مذهبی از چهار کتاب “ریگ‌ودا”: نیایش‌ها. “یجورودا”: کتاب نیایش‌کنندگان، “سامه‌ودا: کتاب سرودها. “آتارواودا”. تشکیل شده‌است. هر کدام از این چهار کتاب دارای چهار قسمت است: “سمه‌یتا” (سرود) “براهمنه‌ها”(دستورات مراسم قربانی کردن) “آرنیکه‌ها” (دستورات قربانی کردن در مراسم‌های خطرناک، متون مذهبی زاهدان) و “اوپانیشاد” (متون فلسفی و مذهبی روحانیون و عوام).

“وداها”: مهمترین نوشتار مؤثر در شکل‌گیری فرهنگ کنونی شبه قاره‌ی هند می‌باشد.! سرودهای کتاب ودا، در جشن‌ها و مراسم دینی، مراسم ازدواج و نمازهای هندو خوانده می‌شود. وداها، یکی از یادگارهای مشترک هند و ایرانی‌ است!
ریگ‌ودا(ستایش‌نامه) یاجورودا(قربانی‌نامه) سامه‌ودا(نغمه‌نامه) آتارواودا(روحانی‌نامه)

ریگ‌ودا در بر گیرندهٔ سرودهای مذهبی هندو آریایی‌ها و کهن‌ترین کتاب است. زمان زیادی تکمیل این وداها. طول کشیده، همچنین به دلیل ادغام فرهنگ‌های آریایی و اقوام ساکن آن منطقه نمی‌توان به‌طور دقیق مذهب آریایی‌ها را تشخیص داد. ریگ‌ودا شامل ۱۰۱۷ قطعه شعر و ۱۰۵۰۰ بیت است و در ۱۰ کتاب تنظیم شده‌است.

این نوشته در دوره ودایی که ایرانیان و هندیان (فرهنگ آندرونوو) با هم می‌زیستند نگاشته شده‌است. بخش بیشتر یجورودا و ساماودا بر گرفته شده از ریگ ودا است. از نظر لفظ و معنا شباهت بسیاری با اوستا دارد. سرگذشت و سرنوشت کیخسرو، جم، آبتین و فریدون در اوستا و ریگ ودا، شبیه هم است. گفته می‌شود گاتاها (گاهان) زرتشتی و کتاب‌های ریگ ودا، یک زبان است با دو لهجه!
وجود عناصر مشترک آیین زرتشتی و هندوئیزم هم بی‌دلیل نیست و کهن‌ترین نمودهای آن را می‌توان در باورهای آیینی و همچنین مانندگی‌های زبانی در وداها و اوستا جستجو کرد.
سرودها (سمه یتا) و دعاهای وداها، خطاب به ایزدان بسیارند. از مهمترین ایزدان این سرودها، آگنی است. آگنی خدای آتش است و پیغامبر، بین انسانها و باقی ایزدان. به همین سبب است که قربانی‌ها را در مراسم مذهبی بر روی آتش می‌گذاشتند.

ماه ایزد، مرد است و به نام سومَن از آن یاد می‌شود. از ایزد بانوان می‌توان از «ساراسواتی» نام برد. در نوشته‌های قدیمیتر از آن به عنوان «رود» یا «آموختن» یاد می‌شود؛ ولی در جدیدترین نوشته ها از او به عنوان ایزد سخن (وک) نام برده می‌شود. او نمایان‌گر نیروی سخن و مادر تمام وداها است.
زندگی دینی وداها بر محور مراسم قربانی «یجنا» گفت می‌شود. ریشهٔ واژه یجنا با «یسنا» در اوستا یکی است. داشتن آتش (یا همان ایزد آگنی) یکی از مهمترین بخش‌های این مراسم‌ها است و تصور بر این است که آتش یا آگنی قربانی را به خدایان می‌رساند. ماده اهدایی به آتش می‌تواند روغن، شیر، گندم، حیوان یا سومَن (نوعی نوشیدنی گیاهی مقدس) باشد. مراسم به وسیلهٔ یک روحانی سرپرستی می‌شد.
بخشی از این سرودها داستان آغاز جهان را بازگو می‌کنند. این سرودها قربانی کیهانی را آغاز جهان هستی یاد می‌کنند و از به وجود آمدن جهان هستی از هیچ ابراز شگفتی می‌نمایند و عنوان می‌کنند که شاید هیچ‌کس نداند که جهان چگونه پایان می‌پذیرد.

جایگاه وداها:
وداها، مهمترین نوشتار مؤثر در شکل‌گیری فرهنگ کنونی شبه قاره هند هستند. وداها سندی تاریخی از جهش فرهنگی مردمی که قربانی کردن را مهمترین بخش زندگی خود می‌دانستند به سوی مردمانی با تفکرات ضد خشونت و فلسفی می‌باشد. وداها همچنین در شکل‌گیری ۳ دین بزرگ به پا خواسته از فرهنگ هند، آئین هندو، آئین بودا و آیین جین نقشی اساسی دارند. آئین بودا و آئین جین به دلایل مختلف ( به ویژه دید افراطی علیه هر گونه خشونت) سرودهای مراسم قربانی وداها را رد می‌کنند.
 اوپانیشاد:
اوپانیشادها، بخش فلسفی وداها و آخرین بخشهای اضافه شده به آنها هستند. زمانی که در قرن ۶ و ۷ قبل از میلاد” آرین یکاها” و اوپانیشادها نگارش شدند دید فلسفی نسبت به جهان و مسائل مهم زندگی اهمیت پیدا کرد.

بیشتر بخوانید:

متون مشهور کهن جهان “بخش ۱”

پیش از آن نگرش به جهان بر اساس اهمیت مراسم قربانی بود و قربانی کردن مهمترین بخش زندگی روزانه و زندگی اجتماعی به‌شمار می‌آمد. این طرز تفکر و زندگی جای خود را به دید فلسفی داد. این دوره، که شاید کمی پیش از تولد “بودا” و “مهاویرا” است، زمان دگرگونی فرهنگی، تفکر و پرسش، و رد کردن عقاید پیشین است.

طرز نوشتاری اوپانیشادها به صورت گفتگو، چه میان شاگرد و استاد، میان دو همسر، یا میان دو فیلسوف است. از جمله مفاهیم مطرح شده در اوپانیشادها می‌توان از برهمن، دارما، کارما، و سمساره نام برد.
اوپانیشادها از کهن‌ترین متون مینوی است و مفاهیم باطنی را تبیین می‌کند. تلاش انسان برای فهمیدن جان و جهان است و اینکه سّر همدمی آن دو چیست. فهمیدن این مسئله که در پس همه صورت‌ها و حجاب‌ها، وحدت و یگانگی برقرار است.
اوپاودا: از آنجا که برهمنان برای انجام وظایف دینداری خود علاوه بر موضوعات دینی نیازمند علوم فرعی دیگری نیز بودند، متونی با عنوان وداهای فرعی (اوپاوداها=اوپه‌وِده‌ها) شکل گرفت. این دانش‌ها مستقیماً به دانش وداها مربوط نمی‌شود، اما در کل در خدمت این سنت بود. موضوعات سنتی این متون عبارت است از: پزشکی، موسیقی و رقص، کمان‌کشی و معماری، که به ترتیب متون زیر را شکل داده‌است.
آیورودا (پزشکی)
دنورودا (=دْهَنور وده، کمان‌کشی)
گاندرواودا (گانْدهَرْوه وده) (موسیقی و رقص) شسترا (دانش جنگاوری)

—–*بن مایه‌ها:*
– ویکی پدیا. دانشنامه‌ی آزاد.
-پیس مالوری (۱۳۷۰)، سه گفتار دربارهٔ آریاییان، ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا، تهران: یزدان، ص. ۱۱۱
– عباس قدیانی (۱۳۷۸)، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره‌ی آریاها، تهران: فرهنگ مکتوب
گزینش و تلخیص، محمد رجبی، آذر ۱۳۹۹ برابر با ۲۵۷۹ هخامنشی، کازرون

***

_ برای معرفی و نقد کتاب تازه چاپ شده تان! در این ستون، تماس بگیرید.
_آثار ادبی خود را همچنین می توانید در واتس آپ یا ایتا به شماره ۰۹۱۷۸۲۲۵۸۴۸ علی حاتمی «ع.آیدین»، ارسال فرمایید.
_ به همراه اثر، عکسی «حتی الامکان غیر پرسنلی» از خود بفرستید.

علی حاتمی «ع. آیدین» – دبیر سرویس ادبی پرتو جنوب