لزوم نظارت میاندوره‌ای بر عملکرد نمایندگان مجلس؛ گامی به سوی شفافیت و پاسخ‌گویی واقعی
به قلم حسین روان شاد – کارشناس ارشد مدیریت
چکیده
در نظام جمهوری اسلامی ایران، نمایندگان مجلس به‌عنوان وکلای ملت، نقش کلیدی در قانون‌گذاری و نظارت بر امور اجرایی دارند. با این حال، فقدان نظارت میاندوره‌ای مردمی بر عملکرد آنان، زمینه‌ساز بروز فاصله میان نمایندگان و خواسته‌های عمومی شده است. این مقاله ضمن بررسی آسیب‌های موجود، طرحی پیشنهادی برای ارزیابی میاندوره‌ای و سازوکار نظارت مردمی ارائه می‌دهد تا با مشارکت نخبگان و آحاد مردم، مسئولیت‌پذیری نمایندگان افزایش یابد.
مقدمه
یکی از اصول بنیادین در هر نظام دموکراتیک، پاسخ‌گویی صاحبان قدرت به مردم است. در جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد و نمایندگان آن به‌صورت مستقیم با رأی مردم برگزیده می‌شوند. اما تجربه‌های سال‌های اخیر نشان داده که بسیاری از نمایندگان پس از ورود به مجلس، به‌جای پیگیری مطالبات عمومی، به منافع گروهی، خانوادگی یا سیاسی خاص توجه می‌کنند. نبود سازوکاری برای نظارت و ارزیابی منظم، این روند را تسهیل کرده و موجب کاهش اعتماد عمومی شده است.
مشکل چیست؟
در حال حاضر، نمایندگان مجلس پس از انتخاب، تا پایان دوره چهار ساله خود تقریباً مصون از برکناری هستند، مگر در موارد بسیار محدود قانونی. این عدم نظارت مستمر باعث شده بسیاری از آنان از پاسخ‌گویی به مردم طفره رفته و تنها در ایام انتخابات به حوزه انتخابیه بازگردند. همین امر، ضرورت طراحی یک نظام نظارتی فعال، کارآمد و مشارکتی را دوچندان می‌کند.
راه‌حل پیشنهادی: ارزیابی میاندوره‌ای عملکرد نمایندگان
برای حل این چالش، طرحی با عنوان “نظارت میاندوره‌ای مردمی و فنی بر عملکرد نمایندگان” پیشنهاد می‌شود. در این طرح، نهاد مستقلی در هر حوزه انتخابیه ایجاد خواهد شد که با ترکیبی از نخبگان دانشگاهی، کارشناسان حقوقی، نهادهای مدنی و اصحاب رسانه، عملکرد نمایندگان را در نیمه دوره چهارساله بررسی می‌کند.
*عناصر کلیدی این طرح به شرح زیر است:
۱ . تشکیل شورای نظارت مردمی – فنی
این شورا به‌صورت مستقل در هر حوزه فعالیت خواهد کرد و وظیفه بررسی عملکرد نماینده، ارائه گزارش کارشناسی و برگزاری نظر‌سنجی‌های عمومی را برعهده خواهد داشت.
۲ . ارائه گزارش دوساله توسط نماینده
نماینده موظف است در پایان سال دوم، گزارشی مستند از اقدامات خود ارائه دهد که شامل حضور در صحن، تعداد طرح‌ها، پیگیری مطالبات مردمی و ارتباط با نهادهای اجرایی باشد.
۳ . نظر‌سنجی عمومی با مشارکت مردم حوزه انتخابیه
با نظارت وزارت کشور و شورای نظارت، نظر‌سنجی دقیقی از مردم حوزه انجام می‌گیرد تا میزان رضایت از عملکرد نماینده مشخص شود.
۴ . سازوکار اخطار و استیضاح مردمی
در صورتی که عملکرد نماینده ضعیف ارزیابی شود و سطح رضایت مردمی زیر ۳۰٪ باشد، ابتدا اخطاریه رسمی صادر می‌شود. در صورت تکرار، امکان استیضاح یا حتی رأی‌گیری برای عزل وی توسط مردم فراهم می‌گردد.
مزایای اجرای طرح
-تقویت پاسخ‌گویی و شفافیت
-جلوگیری از رانت، پارتی‌بازی و تمرکز قدرت خانوادگی
-افزایش مشارکت واقعی مردم در فرآیند نظارت
-ارتقای کارآمدی مجلس و بازگشت اعتماد عمومی
نتیجه‌گیری
در زمانه‌ای که اعتماد عمومی نسبت به نهادهای انتخابی کاهش یافته، اجرای چنین طرحی می‌تواند گامی مهم در جهت بازسازی رابطه مردم با نهاد قانون‌گذاری کشور باشد. این طرح نیازمند حمایت نخبگان، رسانه‌ها، نهادهای مدنی و البته خود مجلس شورای اسلامی است تا در قالب اصلاح قانون یا افزودن به آیین‌نامه داخلی مجلس، به مرحله اجرا درآید.
