یلدا در خشت

به قلم مجتبی بهادری

شب یلدا، شب زایش خورشید و آغاز سال نومیترایی، آخرین شب پاییز و اولین شب زمستان است. هزاران سال پیش ایرانیان به دانش گاه شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان، بلندترین شب سال است.
در بلوک خشت شب یلدا را شب چله نیز می نامند. در گذشته به دلیل نبود امکانات اولیه زندگی نظیر آب، برق، مسکن و ملزومات، مراسم شب یلدا به صورت کاملا سنتی و با بضاعتی که از زندگی روستایی خشت متاثر بود برگزار می شد. معمولا اهالی بلوک خشت در این شب زودتر دست از کار می کشیدند و دام ها و چارپایان را زودتر به طویله و اصطبل می فرستادند.

مراسم شب یلدا یا شب چله همچون تمام نقاط ایران در خشت نیز به صورت کاملا سنتی برگزار می شد، لباسی تمیز می پوشیدند و به مهمانی می رفتند. با آجیل شب چله که تشکیل شده از کشمش، گندم بو داده، خرما، رنگینک، هندوانه، کنجد، شیره خرما، للک، کدو حلوایی و شیر برنج(شله شیری) بود پذیرایی می شدند.

عمر برگزاری این مراسم در خشت نیز به درازای زمان سکونت در این شهر قدیمی و تاریخی است.

آیین شب یلدا در خشت از دیرباز مرسوم بوده، چند روز قبل از شب یلدا، خانواده ها، میزبان و محل گرد آمدن شب چله را مشخص می کردند و هیزم برای آتش بر افروختن را چند روز قبل از کوه جمع آوری می کردند. خویشان و دوستان سفره‌ای از مهر را می‌گشودند و از هر دری سخنی می‌گفتند.

یکی‌ از آیین‌های ویژه شب یلدا، دیدار با بزرگان و کهنسالان فامیل بوده‌ است. در شب‌چله افراد فامیل در مجلسی صمیمی گرداگرد چاله ای از آتش جمع می‌شدند و با روشن و گرم نگه داشتن آتش، عوامل تاریکی و اهریمنی را از خود دور می کردند و به متیل (قصه و داستان) بزرگترها گوش می‌دادند.

زنان و دختران نیز در گرگ و میش شب‌ یلدا در تکاپو و هیجانی خاص کارهای خود را زودتر به اتمام می رساندند و ملزومات غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا می‌کردند و برای گذران ساعات خوش در کنار ریش سفیدان و بزرگان لحظه شماری می‌کردند. آنان در سینی‌های قدیمی مسی درفضای دوده‌ گرفته پاشُلی، ملزومات و مخلفات ساده و اولیه را آماده می کردند.

در این شب، پس از صرف شامی ساده و سالم که از دسترنج خود مردم خشت تهیه می شد و خواندن دعای شکر درپای سفره و درخواست باران و آرزوی فصلی خوب و پر بارش همگان در کنار هم، از شادی‌ها و غم‌ها، موفقیت‌ها، اعتقادات، امیدها و سختی هایشان می گفتند. بزرگترها و ریش سفیدان فامیل در این شب علاوه بر طرح معما و چیستان های محلی، خواندن برخی از اشعار محلی و خاطرات، متیل و داستان‌های کهن ایرانی و افسانه های نظیر “کرزنگرو بچه برو” و “غولک” را نیز برای حاضرین نقل می کردند.
امروزه نیز با پیشرفت علم و تکنولوژی مراسم شب یلدا با شکوه و گرمی خاصی در خشت با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام کنار یکدیگر و احیانا برگزاری مراسم عمومی با شکوه خاصی برگزار می شود.